Z okazji Jom ha-Szoa, który jest Dniem Pamięci Holokaustu i przypada w tym roku 28 kwietnia (rozpoczyna się 27 kwietnia po zmierzchu), Eytan Pessen – światowej sławy muzyk i pedagog, potomek Samuela Wrzesinskiego z Mogilna (być może spokrewniony z żydowską rodziną Wreszinskich z Trzemeszna) – przygotował specjalnie dla nas nagranie pieśni żydowskiej powstałej w łódzkim getcie. Jak napisał Eytan: „Jest to lament nad straszną sytuacją w tamtym czasie, adekwatny do sytuacji, w jakiej znajduje się obecnie wiele osób na Ukrainie”.
Na poniższym nagraniu śpiewa Danylo Matviienko, ukraiński baryton występujący w zespole Opery we Frankfurcie (kilka lat temu zaczynał w Akademii Operowej w Warszawie).
Akompaniuje mu przy fortepianie Eytan Pessen.
Eytan Pessen – biogram artystyczny
Eytan Pessen urodził się w Izraelu. Studiował na Uniwersytecie w Tel Awiwie, w Curtis Institute of Music w Filadelfii oraz w nowojorskiej Juilliard School. Pracował jako korepetytor i pianista dla Programu Kształcenia Młodych Talentów w Metropolitan Opera. Współpracował jako pianista, coach i kameralista, m.in. w Filharmonii Berlińskiej, Wigmore Hall, podczas Rheingau Festival, Miskolc Festival, Festiwalu Rossiniowskiego w Bad Wildbad, gościł też w Staatstheater Darmstadt, Oper Frankfurt, Oper Stuttgart i drezdeńskiej Semperoper. Koncerty z jego udziałem transmitowane były przez Radio NDR oraz Deutschland Radio Berlin.
Jest cenionym nauczycielem zarówno śpiewaków operowych, jak i pianistów. Współpracuje z takimi instytucjami i organizacjami jak: Oper Frankfurt, Theaterakademie München, Zürich opera, Mikhailovsky theatre, Scuola d’Opera w Bolonii, Staatstheater Stuttgart, Semperoper Dresden, Meistersinger Akademie w Neumarkt, Israeli Opera, San Francisco Opera, Richard Tucker foundation, North Carolina University oraz kurs wokalny wrocławskiej Akademii Muzycznej w Dusznikach Zdrój. Był konsultantem artystycznym w Teatro Massimo w Palermo i Teatro San Carlo Napoli. Wcześniej pełnił funkcję dyrektora Semperoper Dresden, dyrektora ds. obsad w Operze w Stuttgarcie, był też doradcą artystycznego projektu Ruhr2010, prezentującego region Zagłębia Ruhry jako kulturalną stolicę Europy.
W latach 2013-2020 wykładał śpiew i akompaniament fortepianowy w warszawskiej Akademii Operowej. Jego polscy (i ukraińscy) uczniowie śpiewu i gry na fortepianie pracują obecnie na wielu międzynarodowych scenach operowych, a także w Polsce. Są wśród nich m.in. Krzysztof Bączyk, Rafał Błaszczyk, Justyna Bluj, Monika Buczkowska, Božena Buinicka, Aleksander Chodacki, Ewa Danilewska, Kamila Dutkowska, Andrzej Filończyk, Wanda Franek, Michał Goławski, Mateusz Hoedt, Piotr Jaworski, Mariusz Kłubczuk, Paweł Kołodziej, Joachim Kołpanowicz, Paweł Konik, Hubert Kowalczyk, Irina Krasavina, Tomasz Kumiega, Maciej Kwaśnikowski, Joanna Laszczkowska, Piotr Maciejowski, Karolina Makula, Danylo Matviienko, Jakub Józef Orliński, Marcin Pawelec, Natalia Pawlaczek, Dominika Peszko, Wojciech Rasiak, Adam Rogala, Kyeong Yeon Seo, Alina Shevchenko, Alicja Tarczykowska, Mikołaj Trąbka, Sasha Yankevych, Jan Żądło, Hubert Zapiór, Radosław Zaworski.
Obecnie mieszka w Stuttgarcie, w Niemczech.
(źródło: https://teatrwielki.pl/ludzie/eytan-pessen/)
O pieśni
Piosenka Makh tsi di eygelekh (Zamknij oczka) została skomponowana dla teatru getta w Łodzi i wykonana w getcie przez piosenkarkę Ellę Diament. Autorami są Isaiah Shpigl (1906-1990), pisarz-poeta-eseista-nauczyciel, który przeżył getto łódzkie i Auschwitz oraz kompozytor-konduktor Dovid Beyglman (1887-1944). Żaden z ocalałych, z którymi rozmawiała Gila Flam pisząc swoją książkę o pieśniach getta łódzkiego, nie pamiętał tego utworu. Zostały on opublikowany w kilku zbiorach, w tym w zbiorze Szmerke Kaczerginsky’ego (1948:92), a nagranie, które tu prezentujemy, zostało również wykonane przez niego dla Monachijskiej Komisji Historycznej w 1946 roku. Powodem, dla którego ocaleni z Łodzi nie mogli przypomnieć sobie tej piosenki, jest to, że Rumkowski ją ocenzurował, a Isaiahowi Shpiglowi groziła deportacja. Utwór już więcej nie był wykonywany.
Utwór jest kołysanką, która była jednym z najpopularniejszych gatunków pieśni w jidysz, w muzyce ludowej i teatralnej. W typowej żydowskiej kołysance matka usypia dziecko obietnicami przyjemnych chwil, które mają nadejść. Ojciec jest zazwyczaj nieobecny, wyjeżdża zarobić pieniądze na edukację dziecka, ale jego powrót jest ponoć bliski. Utwór Shpigla odwraca tę koncepcję do góry nogami: ojciec nigdy nie wróci do domu. Dziecko układa się do snu w szczerym polu, zdane na łaskę żywiołów, a dom jego rodziców został doszczętnie spalony.
To jedna z pieśni o beznadziei, skomponowanych dla publiczności w łódzkim getcie. Natura się nie uśmiecha, Bóg wprowadził w świat małego chłopca noc, a wiatr i grad towarzyszą dziecku i śpiewakowi w otchłań świata.
Melodia jest rzadko spotykaną hybrydą muzyczną, tangiem-kołysanką. Najwyraźniej melodie tanga były w tym okresie bardzo popularne, a kontrast między wstrząsającym tekstem a słodką melodią sprawia, że utwór jest jeszcze bardziej mroczny i przerażający.
Zamknij oczka
Słowa: Isaiah Shpigl
Melodia: David Beyglman
Zamknij swoje małe oczka,
Nadlatują małe ptaszki,
Krążą wokół
Wezgłowia twojej kołyski.
Bagaż w ręku
Nasz dom w popiołach
Wyruszamy, moje dziecko
W poszukiwaniu szczęścia.
Bóg zamknął świat
A noc jest wszędzie wokół
Czeka na nas,
Pełna grozy i strachu.
Stoimy tu we dwoje
W tym trudnym, trudnym, momencie
Nie wiedząc, dokąd
Prowadzi droga.
Nagich i bosych
Wypędzono nas z naszego domu
W ciemności,
Wypędzono nas na pola;
A burza, grad i wiatr
Towarzyszą nam, moje dziecko
Towarzyszą nam w drodze
W otchłań świata.
(tłum. Kasia Smialkowska)
Makh tsi di eygelekh
Makh tsi di eygelekh
Ot kimen feygelekh
In krayzn do arim
Tsikopns fin dayn vig.
Dus pekl in der hant,
Dus hoyz in ash in brand,
Mir lozn zikh, mayn kind,
Zikhn glik.
Di velt hot got farmakht,
In imetim iz nakht –
Zi vart of indz
Mit shoyder in mit shrek.
Mir shteyen bayde du,
In shverer, shverer shu
In veysn nisht vihin
S’firt der veg.
Men hot indz naket, bloyz
Faryugt fin indzer hoyz.
In fintsternish,
Getribn indz in feld,
In shturem, hugl, vint
Hot indz bagleyt, mayn kind,
Bagleyt indz inem opgrint
Fin der velt.