Rok żydowski
W dniach od 6 do 8 września 2021 roku społeczność żydowska obchodziła żydowski Nowy Rok, Rosz ha-Szana 5782. Osobom żyjącym według kalendarza gregoriańskiego lub katolickiego roku liturgicznego liczba ta może wydawać się co najmniej zaskakująca i intrygująca. Z czego wynika różnica 3761 lat? Dlaczego tydzień w kalendarz żydowskim rozpoczyna się w niedzielę?
Kalendarz żydowski (hebr. luach ha-szana)
Kalendarz gregoriański, wiszący w większości polskich domostw, wprowadzony został przez papieża Grzegorza XIII w 1582 roku. Ten znany nam system miary czasu jest zbudowany na bazie cyklu słonecznego. Kalendarz żydowski opiera się natomiast na roku księżycowym, który zamiast 365 dni ma ich 354. Wyrównanie tej różnicy następuje co dwa lub trzy lata, gdy do liczby dwunastu miesięcy dodaje się kolejny, trzynasty miesiąc przestępny. To właśnie ze względu na tę niezwykłą płynność i ruchomość lat, tak ważne było wydawanie kalendarzy żydowskich, które, sumiennie wykonane, cechowały się dużą szczegółowością opisu.
Z czego jednak wynika różnica we wskazywaniu lat? Według kalendarza żydowskiego, nasze dzieje nie rozpoczynają się w dniu narodzenia Chrystusa (jest to fakt oczywisty, wynikający z podstaw judaizmu, jednak warty podkreślenia), a w momencie stworzenia świata przez Boga, czyli dokładnie 3760 lat przed wydarzeniami opisanymi w Nowym Testamencie, które przyjęte są w chrześcijaństwie za rozpoczęcie naszej ery. W 2022 roku od stworzenia świata minęły więc 5782/5783 lata.
Rok, miesiąc, tydzień
Według kalendarza żydowskiego, który w obecnej formie funkcjonuje już ponad 1600 lat, rok liturgiczny rozpoczyna się wiosną, natomiast rok świecki – jesienią. Rok żydowski (hebrajski) dzieli się na dwanaście miesięcy, (są to nisan, ijar, siwan, tamuz, aw, elul, tiszri, cheszwan, kislew, tewet, szwat i adar), natomiast co dwa lub trzy lata, następuje dodanie do nich kolejnego miesiąca – trzynastego (adar szeni), aby rok lunarny wyrównał się z rokiem solarnym. Rok przestępny dla religijnych Żydów i Żydówek jest rokiem szczęśliwym, gdyż zwiększa się wówczas ilość szabasów – pojawia się więc więcej okazji do świętowania na cześć Boga. Miesiące, według tego kalendarza, rozpoczynają się od nowiu księżyca, a ich nazwy wywodzą się z okresu niewoli babilońskiej.
Rosz ha-Szana, czyli „początek roku” odbywa się w miesiącu tiszri (wrzesień-październik) i trwa dwa dni. Regina Lilientalowa napisała, że jest to święto, które Żydzi uważają za pamiątkę stworzenia świata, za dzień sądu, oraz początek roku cywilnego. Nisan natomiast, zaczynający się zazwyczaj na przełomie marca i kwietnia, jest pierwszym miesiącem księżycowym kalendarza hebrajskiego (lub siódmym, jeśli policzymy od święta Nowego Roku). Jest to również początek nowego cyklu świąt. Są to więc początki dwóch porządków – świeckiego oraz świątecznego.
Dla ułatwienia rozeznania się w cykliczności roku żydowskiego oraz jego porządku, należy wymienić kolejne miesiące oraz najważniejsze święta, które są podczas nich obchodzone:
| Nazwa miesiąca | Odpowiednik w kalendarzu gregoriańskim | Święto odbywające się w miesiącu |
| Tiszri | wrzesień-październik | Rosz ha-Szana Jom Kipur Sukkot Simchat Tora |
| Cheszwan | październik-listopad | |
| Kislew | listopad-grudzień | rozpoczęcie Chanuki |
| Tewet | grudzień-styczeń | zakończenie Chanuki |
| Szwat | styczeń-luty | Tu bi-szwat |
| Adar | luty-marzec | Post Estery Purim |
| Nisan | marzec-kwiecień | Pesach Święto Przaśników Jom ha-Szoa – Dzień Pamięci Ofiar Zagłady |
| Ijar | kwiecień-maj | Jom ha-Zikkaron – Dzień Pamięci Poległych Żołnierzy Jom ha-Acma’ut – Dzień Niepodległości Izraela Dzień Jerozolimy |
| Siwan | maj-czerwiec | Szawuot |
| Tamuz | czerwiec-lipiec | Post upamiętniający zdobycie i zburzenie Jerozolimy |
| Aw | lipiec-sierpień | Tisha B’Av – upamiętnienie zburzenia świątyń |
| Elul | sierpień-wrzesień | Elul (czas obrachunku) przygotowanie do Nowego Roku |
Tydzień w kalendarzu żydowskim rozpoczyna się w niedzielę, a kończy w sobotę, która, w odróżnieniu od reszty dni, których nazwa oznacza liczbę porządkową w języku hebrajskim, nosi nazwę szabat („odpoczynek”). Sobota, dla religijnych Żydów jest dniem świętym, co wynika z tradycji biblijnej, gdyż to właśnie wtedy Bóg odpoczywał po stworzeniu świata. Już w piątkowy wieczór (należy pamiętać, że dla Żydów doba rozpoczyna się i kończy o zachodzie słońca) urządzana jest uroczysta kolacja, zapala się dwie świece, nad którymi odmawiane jest specjalne błogosławieństwo, a ojciec rodziny odmawia specjalną modlitwę. Sobota jest również dniem, w którym odpoczynek zdecydowanie góruje nad wszelką pracą, ponieważ jej zakaz obejmuje 39 podstawowych czynności.
Dla lepszego zobrazowania układu tygodnia według kalendarza żydowskiego, dni zostały wpisane w tabelę, razem z ich hebrajskim nazewnictwem:
| Dzień tygodnia | Nazwa hebrajska | Znaczenie nazwy |
| niedziela | jom riszon | dzień pierwszy |
| poniedziałek | jom szeni | dzień drugi |
| wtorek | jom szliszi | dzień trzeci |
| środa | jom rewii | dzień czwarty |
| czwartek | jom hamiszi | dzień piąty |
| piątek | jom sziszi | dzień szósty |
| sobota | szabat | odpoczynek |
Współczesny wygląd kalendarza żydowskiego jest naturalną konsekwencją zdarzeń oraz zmian kulturowych i historycznych. Jego powstanie, tak jak początki każdego systemu miary czasu na świecie, wiąże się z cyklem natury oraz zmianami zachodzącymi w przyrodzie. Za pomocą obserwacji nie można ustalić, o której godzinie następuje północ, przejście z jednego dnia w drugi, dobę wyznaczają więc wschody i zachody słońca. Podział roku był więc wynikiem uważnej obserwacji świata dookoła człowieka. Burzliwe dzieje społeczności żydowskiej w IV w. n.e. wymusiły jednak skonstruowanie stałego kalendarza. Ostateczną jego wersję wykonał Hilel II Hanasi, któremu pomagał Rabi Ada-Bar-Ahaba. To oni ustalili 24 września 344 roku n.e. pierwszym dniem odnowionego kalendarza żydowskiego.
Źródła:
https://www.polin.pl/pl/rosz-ha-szana
https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/slowniczek-terminow-religii-i-kultury-zydowskiej/#szawuot
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kalendarz_żydowski
http://www.izrael.badacz.org/kultura/kalendarz.html
https://www.jhi.pl/artykuly/rosz-ha-szana-zydowski-nowy-rok-5782,4173
https://sztetl.org.pl/pl/slownik/szabat-szabas-szabes
Cała Alina, Węgrzynek Hanna, Zalewska Gabriela, Historia i kultura Żydów polskich. Słownik, Warszawa 2000.