Chanuka - żydowskie święto radości
Żydowskie święta nieodwołalnie kojarzą nam się ze ścisłym postem i bardzo restrykcyjnym harmonogramem modlitw. Jest to oczywiście prawdą, kiedy mówimy na przykład o Jom Kipur. Chanuka natomiast to jedno z najweselszych żydowskich świąt, które przepełnione są radością, wdzięcznością i światłem.
Kilka słów o historii Chanuki
Chanuka w języku hebrajskim oznacza „poświęcenie”, jest to więc Święto Poświęcenia lub, według Józefa Flawiusza, Święto Świateł. Jego historia sięga czasów, kiedy władcy Palestyny próbowali zmusić Żydów do odwrócenia się od wiary i przyjęcia obyczajów greckich. Dwudziestego piątego dnia miesiąca kislew (według kalendarza żydowskiego), Antioch IV Epifanes nakazał zbezcześcić Świątynię Jerozolimską i urządzić w niej miejsce kultu Zeusa. Trzy lata po tym wydarzeniu, w 164 roku p.n.e., Juda Machabeusz (syn przywódcy powstania Machabeuszy) dokonał rytualnego oczyszczenia Świątyni. Odnaleziono wówczas tylko jeden dzban oliwy, z którego nie została zerwana arcykapłańska pieczęć — nie była więc sprofanowana. Niestety, taka ilość oliwy mogła wystarczyć tylko na jeden dzień utrzymania ognia w lampie. Wydarzył się jednak cud i oliwy wystarczyło nie na jeden, ale na osiem dni nieprzerwanego światła. Od tego czasu, co roku, przez osiem dni święta zapalany jest specjalny świecznik. Jest to gest upamiętnienia i wdzięczności za cud.
Obrzędy i tradycje
Chanuka obchodzona jest na przełomie listopada i grudnia. To właśnie wtedy Żydzi zapalają świece na specjalnym ośmioramiennym świeczniku — chanukiji (bardziej powszechnie nazywanym menorą) (fot.1).
Wiąże się z tym szereg fascynujących zasad i tradycji. Wymienię kilka z nich. Zapalanie świec rozpoczynamy od lewej strony świecznika i wykonujemy to za pomocą światła pomocniczego (szames — osobna świeczka). Ważne jest, aby w pomieszczeniu z menorą paliło się jeszcze inne światło, na przykład lampa, ponieważ świecznik chanukowy nie może być wykorzystywany do oświetlania pokoju, jest to światło symboliczne, święte (fot. 2).
Jak już wspominałam, Chanuka jest świętem radości, przepełnionym wdzięcznością i śmiechem. Przez osiem dni zabroniona jest publiczna żałoba i post — Chanuka to nie czas na smutek. Stoły podczas tego święta zastawione są pysznymi pączkami, racuchami i odmianą placków ziemniaczanych. Po posiłkach i radosnych chanukowych pieśniach przychodzi czas na zabawy i gry — najpopularniejsze są warcaby, szachy i karty. Chanuka może się kojarzyć z prezentami, a właściwie z pieniędzmi — całkiem słusznie! Wśród Żydów aszkenazyjskich, podczas piątego wieczoru Chanuki, po zapaleniu świecy i odśpiewaniu pieśni, żydowskie dzieci otrzymywały tak zwane chanukowe pieniądze. Były to zazwyczaj drobne monety, jednak w wyniku wpływów kulturowych Zachodu i religii chrześcijańskich, pieniądze zmieniły się w drobne prezenty, na podobieństwo podarunków na Boże Narodzenie (fot. 3).
Chanuka po chasydzku
Chanuka, tak jak każde święto, obrzęd i zwyczaj, nie jest identyczna w całej społeczności żydowskiej. Według nauk chasydzkich Chanuka jest świętem niezwykle ważnym nie tylko dla Żydów, ale dla całej ludzkości. Wierzą oni bowiem, że Żydzi nie są w stanie sami sprowadzić Mesjasza na Ziemię. Jest to możliwe tylko wtedy, kiedy jego nauki i cuda będą przekazywane wszystkim narodom.
Również menora w naukach chasydzkich ma o wiele bardziej skomplikowane znaczenie. Historycznie, knoty świec skierowane były do środka świecznika, a sześć świec po obu stronach reprezentowały: medycynę, fizykę, matematykę, sztukę, psychologię oraz socjologię. Świeca środkowa symbolizuje samego Boga, do którego zwrócone są poszczególne dziedziny wiedzy, aby przy ich pomocy poznać Jego nauki.
Należy również zaznaczyć, że według Chasydów, Chanuka nie trwa całe osiem dni — jest to siedem dni przygotowań duchowych, a Chanuka to dzień ósmy.
Słowo na koniec
Żydowskie święta to temat niezwykle fascynujący i rozbudowany, dlatego też niezbędne były pewne skróty i uproszczenia. Nie sposób w pełni przedstawić roli, jaką Chanuka odgrywa w żydowskiej kulturze i duchowości. Nie jest tylko święto upamiętniające cud, to również czas wdzięczności za wolność wyznania, która była pogwałcana i odbierana.
Julita Semrau
Źródła:
Żebrowski R., Chanukowe pieniądze, [online] https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=13899, [dostęp: 18.02.2022]
Bendowska M., Chanuka, [online] https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=19707, [dostęp: 18.02.2022]
Chanuka, [online] https://pl.wikipedia.org/wiki/Chanuka, [dostęp: 18.02.2022]
Żydowskie święto Chanukah bez tajemnic, [online] https://www.youtube.com/watch?v=wx4sD8GWu-A, [dostęp: 18.02.2022]